Heyet Tahrir Şam’ın (HTŞ) öncülüğündeki cihatçı kümelerin 8 Aralık’ta başşehir Şam’ın denetimini ele geçirmesi ve Devlet Başkanı Beşar Esad’ın – en azından basına yansıyan haberlere nazaran – yakın etrafına dahi haber vermeden ülkeden kaçarak Rusya’ya sığınması ile Suriye’de bir periyot kapanmış oldu. ABD ve Türkiye üzere ülkelerin ‘terör örgütleri’ listesinde yer alan HTŞ, yeni periyoda dair ölçülü bildiriler verme gayretinde olsa da gelecek ayların ve yılların ne getireceği uzun bir mühlet belirsizliğini koruyacağa benziyor.
HTŞ ve öbür cihatçı kümelerin Suriye ordusuna atak için neden bugünü beklediğinden iç savaş sebebiyle ülkelerinden ayrılmak zorunda kalan Suriyelilerin bundan sonra ne yapacağına ve Rusya, Türkiye ve İsrail üzere aktörlerin 8 Aralık sonrası devirde Suriye’deki rolüne kadar bir dizi soru ise hala cevaplanmayı bekliyor. Bu sorular, geçtiğimiz hafta Almanya basınına yansıyan yorum ve tahlillerde de kendisine geniş bir yer buldu.
‘SALDIRI İÇİN LÜBNAN’DA ATEŞKES SAĞLANMASINI BEKLEDİLER’
Beşar Esad idaresinin nasıl bu kadar çabuk yıkılabildiği ve HTŞ’nin öncülüğündeki cihatçı kümelerin Suriye ordusuna taarruz başlatmak için neden 27 Kasım 2024 tarihini beklediği üzere bir dizi bahiste değerlendirmede bulunan Chatham House’dan Suriye uzmanı Dr. Haid Haid’e göre, cihatçı kümelerin bu tarihi seçmesinin İsrail ve Hizbullah ortasındaki çatışma ve karşılıklı atakları durdurmak için 27 Kasım’da Lübnan’da başlayan ateşkesle yakından ilgisi var. nd-Aktuell’den Pauline Jäckels’in sorularını yanıtlayan Haid, “Peki, neden artık?” sorusuna yanıtında şu sözleri kullandı: “Muhalif kümeler, Suriye’nin içinde yıllarca bu hücum için hazırlık yaptı. İki etmen özellikle kıymetliydi: Birincisi; Hizbullah öteki bir çatışmanın içindeydi ve savaşçılarını Suriye’den çekmişti. Rusya’nın da Ukrayna’daki savaş sebebiyle dikkati dağılmış durumdaydı. İkinci olarak ise kelam konusu kümeler hücumlarının İsrail’in Hizbullah’a yönelik hücumlarının bir parçasıymış üzere algılanmasını engellemek istedi; münasebetiyle, Lübnan’da ateşkesin sağlanması beklendi. Buna ek olarak rejim, son birkaç aydır Suriye’nin kuzeybatısındaki sivil amaçlara yönelik taarruzlarını ağırlaştırmıştı. Muhalifler için buna bir karşılık vermek yalnızca bir vakit sıkıntısıydı.”
Peki, nasıl olmuştu da Esad idaresi, Suriye ordusu ‘neredeyse hiç direnmeden’ düşmüştü? Esad’ın Rusya’nın hava dayanağının yanı sıra İran ve Hizbullah’a da çok fazla güvendiğini söyleyen Haid, “Esad ordusunun morali de düşük fiyatlar ve ordu içindeki yolsuzluk sebebiyle bozuktu. Şayet geçinmenize ucu ucuna yetecek bir fiyat alıyorsanız hayatınızı feda etmeye daha az istekli olursunuz. Rejimin müttefiklerinden aldığı silah ve finansal kaynakların birden fazla yolsuzluk yüzünden heba oldu” değerlendirmesini yaptı. (9 Aralık)
ALMANYA’DAKİ SURİYE VATANDAŞLARI ARTIK NE YAPACAK?
Der Spiegel haftalık siyaset mecmuasından Carlotta Böttcher, Dresden kentinin sokaklarına çıkarak Almanya’da yaşayan Suriye vatandaşlarının bundan sonra ne yapmayı düşündüklerini sordu. 2016 yılında Almanya’ya gelen 40 yaşındaki Zeynep El Durra, Böttcher’in sorusuna verdiği karşılıkta, “Savaşta iki erkek kardeşimi kaybettim. Biri işe giderken hava atağında öldü, başkası ise evdeyken. Dokuz yıldır artık ailemi görmüyorum. Ailemizi tekrar görmek için ne vakit oraya gidebileceğimizle ilgili bilgi bekliyoruz. Ancak burada yaşamaya devam etmek istiyoruz. Çocuklarım diğer bir yerde yaşamayı düşünemiyor” dedi. Almanya’da kendi işini kurmuş olan Hüseyin El İbrahim ise Suriye’ye dönmek istediğini şu sözlerle anlattı: “Dün arkadaşlarımla birlikte kutlamalara katılmak için Berlin’e gittik. Çok gözyaşı döküldü. Artık gökyüzünde uçaklar, roketler ya da kurşunlar yok. Ömrümüz boyunca bunun bu türlü olacağını düşünmüştük. Burada, Almanya’da halimden mutluyum. İşimi seviyorum. Tahminen iki ay içinde Almanya vatandaşlığı alacağım. Aslında parfüm dükkanımı büyütüp zincir haline getirme planım vardı. Hafta sonundan bu yana ise bunu istemiyorum. Suriye’deki durumun nasıl gelişeceğini görmek için biraz daha beklemek, sonra ise tahminen bir yıl içinde geri dönmek istiyorum. Burada yeterli kazanıyorum ancak kendimi burada çok uygun hissetmiyorum. Ailem de burada değil. Anne ve babamın buradaki tek oğulları benim. Suriye’de yaşlı bakım meskenleri ya da toplumsal takviyeler yok. Onların benim yardımıma muhtaçlıkları var. Lakin çok fazla Suriyelinin geri dönmek istediğine inanmıyorum. Burada eğitim gören ya da çalışanlar muhtemelen burada kalır. Suriyelilerin hudut dışı edileceğine inanmıyorum. Almanya’nın iş gücüne gereksinimi var; bunu her yerde görüyorsunuz.” (10 Aralık)
‘PARAMIZI DOLARA YA DA TL’YE ÇEVİRMEMİZİ SÖYLEDİLER’
Başkentin mahallî gazetelerinden Berliner Zeitung, Esad’ın düşmesinden bir gün sonra yayınladığı bir haberde tüm bunlar olurken Suriye’de bulunan insanların neler yaşadığını aktardı. Ülkedeki siyasi tutukluların özgür bırakıldığına lakin onlarla birlikte ‘uyuşturucu satıcılarının, katillerin ve hırsızların da ülkede dolaştığına ve ordu ile polisin geri çekildiğine’ dikkat çekilen haberde, “Gıda fiyatları katlandı ve halk kendi başının devasına bakmak durumunda bırakıldı” müşahedesine yer verildi. Cihatçı kümelerin Suriye’de ele geçirdiği birinci büyük kent olan Halep’ten ismi verilmeyen bir doktor, 8 Aralık’a giden süreçte özel kliniğini kapatmak zorunda kaldığını, çalışanlarının dehşetten konuttan çıkamadığını anlatarak, “Durum güzel değil, dert ve endişe hakim… Ne olduğunu bilmiyoruz ve çok fazla çelişkili bilgi var” diye yazdı. Karin Leukefeld imzalı haberin “Halep artık Türk kenti mi olacak?” alt başlığında ise şu sözler kullanıldı: “(Doktor) 7 Aralık’ta yazdığı iletide şöyle diyordu: ‘Üç gün evvel Halep’te yeni bir sıhhat yetkilisi ortaya çıktı ve artık her şeyin daha güzel yapılacağını söyledi. Sonrasında ise bize bir ay içinde Suriye liralarımızı ABD dolarına ya da Türk Lirası’na çevirmemiz söylendi. Artık de Türk cep telefonu şirketlerinin cep telefonlarını ve SİM kartlarını satıyorlar. Turkcell ya da Syriaphone var.’ Halep’in artık bir Türk kenti olup olmayacağı sorusuna ise doktor, ‘Bu oldukça mümkün’ cevabını verdi.” (9 Aralık)
‘ESAD’IN DEVRİLMESİ, PUTİN İÇİN TARTIŞMASIZ BİR YENİLGİ’
Die Tageszeitung (taz) gazetesinde yayınlanan iki başka tahlilde ise Suriye’deki son gelişmelerin muhtemel kazananlarının ve kaybedenlerinin kim olduğu ele alındı. Tigran Petrosyan, Rusça ve İngilizce yayın yapan ve Rusya’da yaklaşık iki yıldır yasaklı olan Meduza haber portalından yaptığı haftalık derlemede, Esad’ın devrilmesinin Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin için de ‘tartışmasız bir yenilgi’ manasına geldiği değerlendirmesine yer verdi. 2011’de Suriye iç savaşının başlamasının akabinde Putin’in Esad’ın iktidarını koruduğu, bunu yaparken de Rusya’ya bir dünya gücü ve istikrar teminatı imajı kazandırdığı söz edilen derlemede, şöyle denildi: “Siyasi analist Alexander Baunow, Meduza ve Carnegie Rusya Avrasya Merkezi için kaleme aldığı makalede, Vladimir Putin’in 2015 yılında Suriye’ye asker gönderirken üç maksadının olduğunu yazdı. Buna nazaran, Rusya, böylece ‘Kırım krizi sonrası izolasyondan kurtulacak’ ve ülkenin global ehemmiyeti artacaktı. İkinci olarak, Putin, Rusya’yı Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra nüfuz kaybı yaşadığı Orta Doğu’ya geri döndürmek istiyordu. Bu maksada ulaşıldı: Rusya, müdahalenin tepe yaptığı periyotta paralı askerler de dahil olmak üzere 6 bin kadar savaşçıyı Suriye’de konuşlandırmıştı. Üçüncü olarak da ‘Rusya, dünya haritasında bir rejim değişikliğini engelleyebilecek ve tüm dünyadaki müttefiklerinin yanında durabilecek durumda olan bir güç olarak görünmeliydi’. Bu model, yıllarca başarılı oldu. Rusya ve İran tarafından desteklenen Esad rejiminin hayatta kalması, Moskova’ya örneğin Mali ve Orta Afrika Cumhuriyeti üzere ülkelerdeki rejimler açısından bir güvenlik garantörü olarak güvenirlik kazandırdı.” (11 Aralık)
‘SURİYE’DE KAZANAN İSRAİL OLABİLİR’
Gazze Şeridi’ne bir yılı aşkın müddettir hücumlarını sürdüren İsrail’in Esad idaresinin devrilmesinin akabinde bölgedeki birinci atılımlarından biri, Suriye ile İsrail ortasındaki tampon bölgeye girmek oldu. İsrail tanklarının başşehir Şam’ın 25 kilometre kadar yakınına geldiği haberleri İsrail ordusu tarafından yalanlanırken, İsrail hava kuvvetleri de Suriye ordusunun askeri altyapısını gaye aldığını söylediği yüzlerce hava saldırısı düzenledi. taz’da Klaus Hillenbrand imzasıyla hususa ait yayınlanan tahlilde, “Suriye rejiminin sonu, Orta Doğu’daki çatışmaların seyrini değiştirebilir. İran ve Rusya burada kaybedenler olurken kazanan İsrail olabilir” değerlendirmesinde bulunuldu. “Hem Hizbullah hem İran o kadar zayıflamış durumda ki Şam’daki müttefiklerinin yanında tesirli bir halde müdahalede bulunamadılar. Ukrayna’ya takılıp kalmış olan Rusya ise Orta Doğu’daki müttefikinin kılıçtan geçirilmesine göz yumdu” denilen tahlilde, İsrail’in ‘Hizbullah ve İran’a karşı savaşının bu türlü bir tesirinin olmasını isteyip istemediğinin’ öteki bir soru olduğuna işaret edildi. Esad idaresinin Tel Aviv’de ‘öngörülebilir’ görüldüğüne ve ‘Esad’ın, ordusunun İsrail’e karşı çok saldırgan davranmasını nasıl engelleyeceğini bildiğine’ dikkat çekilen yazıya şu tabirlerle son verildi: “İran ve Rusya, Esad’ın düşüşünün büyük kaybedenleri. O halde kazanan İsrail mi olacak? Komşu ülke, gelecekte Yahudi devletini tanımaya, hatta onunla dostça ilgiler kurmaya karar verecek mi? Bunu uzmanlar dahi bilmiyor.” (9 Aralık)
